Muayenede testislerde ve yan testis kanallarında gözle görülür özelliklere dikkat edilir. Prostat rektum (bağırsağın son bölümü) yoluyla muayene edilir. Kapsamlı bir muayene için testislerin ve prostatın ultrasonu da çekilir.

Spermin incelenmesi

Spermin mikroskobik olarak incelenmesiyle erkeğin üreme yeteneği belirlenebilir. Mastürbasyon yoluyla elde edilen sperm hücreleri, mikroskop altında şekil ve hareketlilik açısından kontrol edilir. Sperm işlevi çok değişken olabileceği için muayene en az üç aylık aralıkla iki kere yapılır. Menide (masturbasyon sonucu atılan sıvı) bozulmamış sperm bulunamazsa ya da yeterli oranda bulunamazsa, testislerden bir doku numunesi alınması gerekebilir. Bu numune, sperm hücresi üretiminde bir bozukluk olup olmadığını belirlemeye yarar.

Hormon değerinin belirlenmesi

Çok az sayıda sperm üretimi, hormon üretimindeki bir bozukluktan kaynaklanabilir. Böyle bir bozukluğu ortadan kaldırmak için kanda hormon değerleri belir¬lenir. Ancak erkekte hormon bozuklukları kadına kıyasla belirgin şekilde daha az görülür.

Genetik incelemeler

Sperm hücresi sayısının yetersiz olması halinde bir başka inceleme olanağı da genetik sorunların araştırılmasıdır. Bu araştırma, bir laboratuvarda incelenmek üzere alınan basit bir kan örneğiyle gerçekleştirilir.

KADINDA MUAYENE YÖNTEMLERİ

Fiziksel muayene

Jinekolojik muayenede ilk olarak fiziksel muayene ile cinsel organlarda kısırlığa neden olabilecek belirgin özellikler ya da vücutta başka değişiklikler olup olmadığı saptanır.

Ultrason muayeneleri

Sonraki adımda üreme organları bir ultrason cihazıyla daha ayrıntılı olarak incelenir. Ağrısı ve tehlikesi olmayan bu inceleme vajina yoluyla yapılır, bu yol¬la tüpler ve rahim en iyi biçimde görünür.

Hormon değerinin belirlenmesi

Yumurta hücresi gelişmesindeki bozukluğu ortadan kaldırmak için aylık siklüste belirli günlerde kandaki çeşitli hormonların değerleri belirlenir. Siklüs başlangıcında örneğin östrojen, LH, FSH, androjenler ve prolaktin belirlenir.

Dahası, çok düşük ya da çok yüksek bir TSH değeri doğurganlığa olumsuz etki edebileceğinden, tiroit bezi hormonu TSH da kontrol edilir. Siklüsün ikinci yarısında gerekirse progesteron ve östrojen değerleri ölçülür.

Tüplerin incelemesi

Tüplerde bir hasar olduğu kuşkusu varsa görüntülü veya cerrahi müdahale gerektiren inceleme yöntemleri kullanılabilir. Görüntülü incelemelerde röntgen kayıtları (kontrast maddeleri kullanarak) veya ultrasonla rahim boşluğu ve tüplerin durumu kontrol edilir.

İncelemeler ayakta ve narkoz verilmeden yapılabilir. Daha kesin bir açıklama bulabilmek için, gerekirse hastanede kısa bir süre yatmayı gerektirebilen bir abdominoskopi yapılabilir.

Abdominoskopi

Abdominoskopi genel anestezi altında yapılır. ilk ola¬rak karın üzerinde göbeğin altında çok küçük bir kesikle boru biçiminde bir araç (laparoskop) karın boşluğunun içine sokulur.

Bu aracın bir kamerayla bir monitöre bağlı olması sayesinde doktor üreme organlarını ayrıntılı olarak görebilir. Gerekirse laparoskop vasıtasıyla kistler, yapışıklıklar veya endometriyoz dokular yok edilebilir.

Bu incelemede ortaya çıkabilecek komplikasyonlar oldukça nadirdir. Komplikasyon olarak ilk sırada iç organlarda yaralanma olabilir ya da enfeksiyon gelişebilir. Ayrıca narkozla bağlantılı olarak meydana gelebilecek sorunlar oldukça nadirdir

Histeroskopi

Bozuklukları, rahatsız edici kas urları (miyom) veya rahim boşluğunda mukozadaki değişikliklerini belirlemek için vajina yoluyla rahime çok ince bir sonda sokulur. Bu yöntemle doktor, sondada bulunan bir kamera yardımıyla rahim boşluğunu ve tüplerin çıkışlarını iyice inceleyebilir ve gerekirse küçük cerrahi müdahalelerde de bulunabilir.

Çocuk sahibi olma isteğinde yardımcı olabilecek çok sayıda tedavi yöntemi vardır. Nedenlere ve koşullara bağlı olarak farklı yöntemler izlenebilir

Hangi tedavi olanakları vardır?

Erkek ve kadında hormon tedavisi

Kısırlığın nedeni olarak hormon bozukluğu kadınlarda olduğu kadar erkeklerde de bulunabilir. Örneğin, erkekte FSH veya LH eksikliği nedeniyle testislerde işlev bozukluğu varsa dışarıdan hormon takviyesi yapılabilir.

Çocuk sahibi olamamanın nedeni kadında "eşlik eden" bir hormon bozukluğundan kaynaklanıyorsa (örneğin, tiroid bezinde işlev bozukluğu veya erkeklik hormonlarının yüksek olması), belirli etkiler gösteren ilaçlar kullanılabilir. Normal hormon değerlerine rağmen yumurtalıkların işlevi kısıtlı olduğunda, klomifen tablet veya FSH (yumurta kesecikleri uyarıcı hormonu) ve gerektiğinde LH (yumurtlamayı tetikleyen lüteinizan hormon) enjeksiyonu ile doğal siklüs taklit edilebilir. Buna ek olarak, gebelik hormonu hCG (insan koryonik gonadotropin) verilerek de yumurtlama tetiklenebilir. Kadındaki hormon tedavisinde hedef, yumurta hücresinin olgunlaşmasının ve yumurtlamanın uyarılmasıdır.

Eşlik eden tıbbi bir izlemeyle döllenmenin en olası olduğu en uygun cinsel ilişki zamanı (yumurtlamaya mümkün olduğunca en yakın zaman) belirlenebilir.

Hormon tedavisi, hormonlardaki bir dengesizliği, yumurta hücresinin olgunlaşmasında veya yumurtlamadaki bir bozukluğu veya hormonal testis işlevindeki bir bozukluğu ortadan kaldırmak için uygulanır.

Yardımcı döllenme

Eskiden kullanılan yapay döllenme yerine bugün "yardımcı döllenme" terimi tercih edilmektedir. Bu yeni terimle mevcut yöntemlerin yalnızca döllenmeyi desteklemek için kullanıldığı belirtilmektedir. Gebe kalınması, diğer bir deyişle yumurta ve sperm hücresi¬nin kaynaşması hala bireysel ve doğal bir süreç olmaya devam ediyor. Önkoşul ve tıbbi geçmişe göre uygula-nabilecek bir dizi yöntem vardır.

• intra Uterin inseminasyon (IUI)

Bu yöntem, yetersiz sayıda ve özellikle hareket yeteneği az olan sperm hücreleri olması durumunda uygundur. inseminasyona başlamadan önce yumurta hücresinin olgunlaşması ilaçlar (genelde FSH) verilerek desteklenebilir ve yumurtlama hCG verilerek tetiklenebilir. Sperm, kendini tatminle (mastürbasyon yoluyla) elde edilir ve laboratuvarda nitelik açısından hazırlanır

Hareketli, ince bir plastik hortum (kateter) yardımıyla semen rahim boşluğuna, yumurta hücresinin mümkün olduğunca yakınına bırakılır. Bu yöntemin avantajı, çok sayıda sperm hücresinin yumurta hücresine oldukça yaklaşabilmesidir.

• In-Vitro Fertilizasyon (IVF)

In-vitro (Lat.), "(deney) tüpü içinde" demektir, yani laboratuvar koşullarında gerçekleştirilen inceleme yön-temleridir. Bundan yola çıkılarak, IVF, vücudun dışında bir döllenme yöntemi olarak tanımlanabilir. Temel olarak IVF'de de tedavinin başında yumurta hücresi FSH verilerek olgunlaşması için uyarılır. Geleneksel uyarma yöntemlerinden farklı olarak, uygun biçimde uyarlanmış hormon dozu verilerek birden fazla yumurta hücresinin olgunlaşması sağlanır ve bu yumurtalar döllenmek üzere alınır.

Narkoz ya da hafif bir uyuşturma altında, içlerindeki yumurta hücrelerini almak amacıyla olgunlaşmış foliküller (yumurta kesecikleri) bir kanülle delinir. Laboratuvarda hazırlanan spermler, ince bir kateter kullanılarak rahime yerleştirilir.

Ardından yumurta hücreleri bir petri kabının içinde spermlerle bir araya getirilir. 24 saat inkübatörde tutulduktan sonra yumurta ve semen hücresinin kaynaşıp kaynaşmadığı kontrol edilir. Kaynaşma meydana gelmişse kadına ya iki-üç gün, ya da beş-altı gün sonra en fazla üç embriyo aktarılır.

Neden çocuk sahibi olunamadığının açıklığa kavuşturulması için gerekli olan tanı amaçlı işlemler yapıldıktan sonra doktorunuz ayrıntılı bir konuşmada sizin için düşünülebilecek tedavi yöntemlerini açıklayacaktır.

IVF için hangi koşullar yerine getirilmelidir?

IVF tedavisi için ilk önkoşul, başka hiçbir yöntemle çocuk sahibi olunamamasıdır. Ayrıca genel kural olarak yalnızca eşlerin yumurta ve semen hücreleri kullanılabilir. Yasal olarak her iki eş bir HIV testi (bir AIDS enfeksiyonunun bulunmadığını belirlemek için yapılan kan testi) yaptırmalı ve bulaşıcı karaciğer iltihabının (hepatit) olmadığını belirleyen bir muayeneden geçmelidir.

Erkeğe özel önkoşullar

Erkekteki en önemli önkoşul, yeterince işleve sahip spermlerin üretildiğinin saptanmasıdır. Sperm üretimi bozukluklarında başka tedavi yöntemleri uygulanmadan önce genetik materyalin incelenmesi önerilmektedir.

Kadına özel önkoşullar

Kadın mümkünse 40 yaşın altında olmalıdır. Gebelik sırasında kızamıkçık hastalığı çocuğa zarar verebileceği için kızamıkçık aşısı gereklidir. Yumurtalığın en azından biri ve rahim işlevini yerine getiriyor olmalıdır.

Almanya'da tedaviyi uygulayan doktorlar, yardımcı döllenmenin birçok yönlerinin düzenlendiği embriyo koruma yasasına göre hareket etmelidirler.

Hazırlık ve Stimülasyon Aşaması

İlk tedavi adımı, vücudu hormon stimülasyonuna en iyi biçimde hazırlamaya hizmet eder. Genel olarak kadının siklüsü hormonlarla öyle ayarlanır ki, yumurtlamanın ve yumurta hücresinin alınması anı dışarıdan yönlendirilebilir hale gelir. Bu durum, vücudun kendi doğurganlık hormonları olan FSH ve LH'nin üretimini azaltan ilaçlarla gerçekleştirilir (down regulation). Bu aşamada verilen ilaçlar (örneğin, GnRH agonistleri) beynin doğurganlık hormonlarını salan bölümüne etki ederler.

Vücudun kendi hormon üretimini baskılamak için GnRH antagonistleri de kullanılabilir. GnRH antagonistleri, yalnızca stimülasyon aşamasında kullanılırlar. Böylece toplam tedavi süresi kısaltılır ve hormon eksikliği belirtilerinin ortaya çıkması engellenir.

Yumurtalıkların stimülasyonu, birden fazla yumurta hücresinin eşzamanlı olarak olgunlaştırılmasını amaçlar. Her yumurta hücresi döllenemediğinden ve her embriyo rahime yerleşemediğinden bu gerekli bir süreçtir.

Hormonla stimülasyon, ultrason muayeneleri ve kandaki hormon değeri belirlemeleri yakından gözlemlenir. Düzenli kontrol sayesinde yumurta keseciklerinin sayısı ve boyutuyla birlikte rahim içi mukozasının kalınlığı gözlemlenebilir. Ancak bu yolla yumurtlamanın tetiklenmesi ve yumurta hücresinin alınması için en uygun zaman belirlenebilir. Gözlemle ayrıca aşırı stimülasyon riski de azaltılabilir.

Hangi ilaçlar kullanılır?

Klomifen tabletleri gibi bazı ilaçlar beyni daha fazla doğurganlık hormonları boşaltması için uyarırlar. Yumurta hücresi gelişiminin amaçlı olarak stimülasyonu ve yumurtlamaya hazırlık olarak, doğurganlık hormonlarının doğal işlevine uygun olan ilaçlar kullanılmaktadır:

• Rekombinant FSH

(biyoteknolojik olarak imal edilmiş)

Genel olarak folikül uyarıcı hormon (FSH) çeşitli yollarla üretilebilir. hMG gibi FSH da ya menopozdaki kadınların idrarından, ya da laboratuvarda biyoteknolo-jik olarak imal edilir. idrar preparatlarının FSH saflığı ve içeriği önemli ölçüde farklılık gösterebileceğinden günümüzde biyoteknolojik FSH tercih edilmektedir. Bu rekombinant FSH, vücudun kendi hormonu gibi etki gösterir ve tıbbi araştırmaların en son bulgularına uymaktadır. Rekombinant FSH en yüksek saflığı sunmaktadır ve bu, mümkün olan en yüksek güvenilirlik ve tolerans anlamına gelir.

Bunun dışında, bu şekilde imal edilen maddelerin daha etkili olduğunu gösteren bir çalışma yapılmıştır ve ilgili çiftler için de en önemli kısım budur. Yani: Daha düşük bir ilaç dozajında çocuk şansı artar.

Dahası, filled by mass teknolojisi olarak adlandırılan yeni bir imalat yöntemiyle üreme tıbbı kesinlik elde edilmesi konusunda bir adım daha atabilmiştir: Bu teknolojiyle üretilen bir FSH preparatında etkin hormon içeriği her zaman kesin olarak ölçülebilmektedir. Böy¬lece her iğneyle birlikte doktorunuzun sizin için özel olarak hesapladığı miktardaki FSH'ı alıyorsunuz. Ayrıca biyo teknolojik olarak üretilen preparatlar kullanıldığında iğne yerindeki lokal tolere edilmeme riski idrar preparatlarından çok daha düşüktür.

FSH ile tedavi genellikle down regulation'dan 14 gün sonra veya ilk üç siklüs gününde (1. siklüs günü = 1. kanama günü) başlar. Yaklaşık olarak 11-13 gün sürer. Bu sürede, her gün, yaklaşık aynı saatte olmak üzere, belli bir miktar hormon cildin altına enjekte edilir.

Doktorunuz vücudunuzun hormon üretimini baskılamak amacıyla bir GnRH antagonisti verirse, bu da beşinci günden itibaren yedinci stimülasyon gününe kadar verilir.

• LH (lüteinizan hormon)

LH (lüteinizan hormon) günümüzde biyoteknolojik olarak da saf madde olarak imal edilmektedir. LH, LH eksikliği olan kadınlarda takviye olarak kullanılır.

Biyoteknolojik olarak imal edilmiş ilk saf LH ile FSH ve LH'dan oluşan kişiye özel bir kombinasyon yapılabilir. Ancak çoğu kadın zaten yeterli miktarda LH ürettiği için birçok durumda FSH tek başına verilmektedir.

Yumurta hücresinin olgunlaşmasından sonra neler olur?

Yumurta keseciklerindeki yumurta hücreleri olgunlaştığında FSH kesilir. hCG (insan koryonik gonadotropin) olarak adlandırılan başka bir hormonun verilmesiyle yumurta keseciği yumurtlama için hazırlanır.

Preparatın mümkün olan en yüksek saflığını garantilemek için hCG elde edilirken de gittikçe daha fazla modern biyoteknolojik süreçler kullanılmaktadır.

Semen toplama sorunuyla erken ilgilenmek önemlidir, böylece eşiniz ve tedavi eden çocuk merkeziyle birlikte uygun bir çözüm bulabilirsiniz.

Meni, spermleri en iyi biçimde doğurgan kılmak için önce laboratuvarda hazırlanır. Ancak bundan sonra yumurta ve semen hücresi cam bir kap içindeki besin sıvısı içinde bir araya getirilip 24 saat süreyle inkübatör içinde kültürü yapılabilir.

Ardından en fazla üç döllenmiş yumurta, iki ila üç gün (embriyo transferi) ve beş ila altı gün (blastosit transferi) süresince daha fazla gelişmeleri için inkübatörde tutulur. Genetik faktörlerin henüz kaynaşmadığı diğer döllenmiş yumurtalar sonraki siklüsler için don-durulabilir (kriyo konservasyonu).

hCG, doğal siklüsteki LH'ın rolünü üstlenerek yumurtlamayı tetikler. hCG verildikten yaklaşık 36 saat sonra, yani yumurtlamadan kısa bir süre önce, uzun bir iğne yardımıyla yumurta hücreleri yumurta keseciklerinden alınır (folikülün delinmesi).

Yumurta hücreleri yumurtlamadan önce alınmalıdır, aksi takdirde fallop tüpü içinde erişilemeyecek kadar uzaklaşırlar. Ultrasonla kontrol edilen müdahale vajinadan gerçekleşir. Rahatlamanız için size bir ağrı kesici veya sakinleştirici verilir veya hafif bir narkoz yapılır. Delme işleminden sonra, hafif ağrı ve kanama görülebilir.

Döllenme

Yumurta hücresinin döllenmesi için aynı gün eşinizden taze semen alınması gereklidir. Mastürbasyon bazen "talimat üzerine" yapılamayabilir. Bu nedenle,

Menide sperm bulunmadığında

Bazı durumlarda, örneğin sperm tüpleri tıkanmışsa, menide hiç sperm bulunmaz. Buna rağmen sperm elde edilebilir: doğrudan testislerden (TESE) ya da epididimisten (MESA).

• Testiküler sperm ekstraksiyonu (TESE) ve mikro epididmal sperm aspirasyonu (MESA) Bu işlemlerde küçük bir cerrahi müdahaleyle büyük olasılıkla sperm içeren doku numuneleri alınır. Sonraki adımlarda ICSI yöntemine göre işlem yapılır.

İşlevi olan sperm sayısı az olduğunda

Belirgin bir semen azlığında, yani tam işlev gösteren sperm sayısı azsa, cam kaptaki döllenme başarı vaat etmez. Bu durumda IVF yerine ICSI kullanılabilir.

• intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu (ICSI)

IVF'den önce olduğu gibi ICSI'den önce de hormon stimülasyonu ve folikülün delinmesi ile yumurta hücre¬leri elde edilmelidir. Özel bir mikroskop altında tek bir sperm çok ince, içi boş bir cam iğnenin içine çekilir ve doğrudan yumurta hücresine (hücre plazmasının içine = intrasitoplazmik) enjekte edilir.

Bu mikro enjeksiyon böylece bir semen hücresinin yumurta hücresine doğal girişini taklit eder. Döllenme ve hücre bölünmesi meydana gelmişse IVF işleminde olduğu gibi iki üç gün sonra en fazla üç embriyo rahme yerleştirilir.

Embriyo transferi

En fazla üç embriyonun rahim boşluğuna aktarılması, vajina üzerinden rahim boşluğuna itilen ince, kıvrılabilir bir plastik hortum yardımıyla gerçekleşir. Bu işlem ağrısızdır

Rahme ne kadar çok embriyo bırakılırsa çoklu gebelik olasılığı o kadar artar. Bu nedenle iki, en fazla üç embriyo sınırlaması anlamlıdır

• Yardımla Yuvalama (Assisted Hatching)

Belli koşullarda (örneğin arka arkaya yapılan başarısız embriyo transferlerinde) embriyonun yu¬murta kabuğundan çıkması kolaylaştırılarak gebelik şansı yükseltilmeye çalışılır. Bu işlemde, rahme yerleştirilmeden hemen önce bir lazerle embriyonun dış kabuğuna küçük bir delik açılır.

• Yumurta Hücrelerinin Dondurulması (Kriyo konservasyonu)

Yumurta hücreleri ön çekirdek aşamasında dondurarak birkaç yıl saklanabilir. Ön çekirdek aşaması, bir döllenmenin olduğu ama henüz genetik materyal kaynaşmasının meydana gelmediği anlamına gelir. Kriyo konservasyon, eritme işleminden sonra bir yumurta hücresinin ölmesinden sonra bir alternatifin bulunması için en az üç fazla döllenmiş ve niceliksel olarak değerli yumurta hücresi varsa gerçekleştirilmektedir

Dondurmanın avantajı: Tedavi edilen bir siklüste gebelik oluşmamışsa ve bir tedavi daha yapılacaksa hormon stimülasyonu ve yumurta hücresi alımı tekrar edilmek zorunda değildir.

İşlem kendini kanıtlamıştır ve güvenlidir, ancak gebelik oranı daha düşüktür. Bu nedenle IVF tedavisi öncesinde doktorunuzla ön çekirdek safhasındaki fazla yumurta hücrelerinin dondurulup dondurulmayacağını görüşmeniz önemlidir

Hamile Kalma Sonrası

Embriyo transferinden yaklaşık iki hafta sonra ilk gebelik testi yapılır. Ancak bu anda gebeliğin kalan seyri hakkında henüz değerlendirme yapılamamaktadır.

Önemli: Kendinizi ve vücudunuzu şimdi biraz korumalısınız. Sinirsel gerilime rağmen huzur bulmaya ve rahatlamaya çalışmalısınız. Bu sıradaysa meslekte ve özel hayatınızdaki alışkanlıklarınıza devam etmelisiniz.

Güvenliğiniz için tedavi eden jinekologunuz ya da üreme doktorunuz birkaç kontrol muayenesi yapacaktır. Daha ikinci siklüsün yarısında veya gebeyseniz bunun dışında da embriyonun yerleşmesini desteklemek veya gebeliği korumak için progesteron verilmesi anlamlı olabilir. Bu işlemin tıbbi adı luteal faz desteğidir.

İhtimaller ve riskler

Tedavi önlemlerinin başarısına birçok etken karar verir: Bu nedenle - doğurganlık bozukluğunun türü ve süresinin yanı sıra kadının yaşı da önemlidir. Bu nedenle somut rakamlar vermek mümkün değildir.

Bugün kullanılan tedavi işlemleri, plana uygun gerçekleştiklerinde, doğal bir üremede olduğu gibi siklüs başına aynı başarıya yaklaşmaktadır. Olumlu koşullarda ve her türlü olasılıkların kullanılmasından sonra genellikle söz konusu çiftlerin yüzde 60'ına yardım edilebilir. Bazı nadir riskler aşağıda belirtilmiştir.

• Aşırı Stimülasyon

Potansiyel aşırı stimülasyon tehlikesi nedeniyle hormon tedavisi, tedavi eden doktor tarafından çok dikkatlice gözlemlenir. Aşırı stimülasyonda yumurtalıklar çok fazla yumurta keseciği üretir, buna karşılık kesecikler de daha fazla hormon salgılar.

Bu aşırı işlev, mide bulantısı ve karın bölgesinde ağrılarla sıvı birikimine neden olabilir. Artan karın ağrısı meydana gelirse mutlaka doktorunuza danışmalısınız. Aşırı stimülasyon çok güçlüyse, hastanede tedavi gerekli olabilir.

Düzenli bir kontrolle yüksek aşırı stimülasyon riski çok şükür yüzde bir ila ikiye kadar azaltılabilir. Burada muayene tarihlerinize kesinlikle uyarak etkin işbirliğiniz gerekmektedir.

• Çoklu Gebelikler

Çoklu bir gebelik olasılığı IVF'de genel olarak yük¬sektir (yüzde 20-30), çünkü başarının garantilenmesi için birden fazla (ancak en fazla üç) embriyo rahmin içine yerleştirilir.

• Düşükler

Artan yaş ve subfertilite (azalan üreme ve gebe kal¬ma yeteneği) ile düşük riski kolaylıkla yükselir.

• Ameliyata bağlı komplikasyonlar

Nadir olarak IVF ile ilişkili cerrahi müdahalelerde komplikasyonlar meydana gelmektedir. Örneğin, yu¬murta hücresi alındığı sırada enfeksiyon gelişmesi veya, aynı şekilde nadir olarak görülen, leğen bölge¬sindeki organlarda yaralanmalar meydana gelebilir.

• Psikolojik Stres

Çocuk sahibi olmak için yapılan tedavi, çok zaman, çeşitli randevular, kısmen de daha kapsamlı muayenelerle ilişkilidir. Bu nedenle her iki eşten de çok sabır gerektiriyor.

Çiftler, güçlü duygular yaşadıkları, kısmen de umutla endişe, sevinç ve hayal kırıklığı arasında gidip gelen duygu değişimleri yaşadıkları bir dönem geçiriyorlar. Bu durumda kolayca psikolojik stres yaşanabilir. Önemli olan konuşmayı sürdürmek: Başkalarına fiziksel ve ruhsal olarak kendinizi nasıl hissettiğinizi anlatın. Eşinizle konuşun. Arkadaşlarla konuşun, gerekirse bir dayanışma grubuna katılın ve özellikle de sizi tedavi eden doktorunuzla konuşun.